Anyị obere nkwụsi ike

Anyanwụ na-awa mgbe niile na ọwụwa anyanwụ, oge na-agbanwe mgbe niile, enwere ụbọchị 365 ma ọ bụ 366 n'afọ, oyi oyi, oge okpomọkụ ... Na-agwụ ike. Ma ka anyị kporie ndụ nke a ike ọgwụgwụ! Nke mbụ, ọ gaghị adịru mgbe ebighị ebi. Nke abuo, ntakịrị nkwụsi ike anyị bụ naanị ihe pụrụ iche na nwa oge na usoro mbara igwe dị egwu n'ozuzu ya.

Ntugharị nke mbara ala, ọnwa na ihe ndị ọzọ niile dị na mbara igwe yiri ka ọ dị n'usoro na nke a na-ahụ anya. Ma ọ bụrụ na nke a bụ eziokwu, kedu ka ị ga-esi akọwa olulu mmiri niile anyị na-ahụ na ọnwa na ọtụtụ ihe ndị dị na mbara igwe na usoro anyị? E nwekwara ọtụtụ n'ime ha n'ụwa, ma ebe ọ bụ na anyị nwere ikuku, na ya na mbuze, ahịhịa na mmiri, anyị anaghị ahụ oké ọhịa nke ụwa nke ọma dị ka n'ebe ndị ọzọ.

Ọ bụrụ na usoro mbara igwe nwere isi ihe dị mma nke na-arụ ọrụ naanị dị ka ụkpụrụ Newtonian si dị, mgbe ahụ, n'ịmara kpọmkwem ọnọdụ na ọsọ nke Sun na mbara ala niile, anyị nwere ike ikpebi ebe ha nọ n'oge ọ bụla n'ọdịnihu. N'ụzọ dị mwute, nke bụ eziokwu dị iche na Newton dị ọcha dynamics.

Oghere urukurubụba

Ọganihu dị ukwuu nke sayensị sitere n'okike malitere kpọmkwem site na mbọ iji kọwaa ahụ nke mbara igwe. Ọ bụ “ndị nna tọrọ ntọala” nke mbara igwe, mgbakọ na mwepụ na physics ọgbara ọhụrụ mere nchọpụta ndị siri ike na-akọwa iwu nke mmegharị ụwa. Copernicus, Galileo, Kepler i Newton. Otú ọ dị, ọ bụ ezie na ígwè ọrụ nke eluigwe abụọ na-emekọrịta ihe n'okpuru mmetụta nke ike ndọda bụ nke a maara nke ọma, mgbakwunye nke ihe nke atọ (nke a na-akpọ nsogbu ahụ atọ) na-eme ka nsogbu ahụ sie ike ruo n'ókè nke na anyị enweghị ike idozi ya na nyocha.

Anyị nwere ike ibu amụma mmegharị ụwa, sịnụ, otu ijeri afọ tupu? Ma ọ bụ, n'ikwu ya n'ụzọ ọzọ: usoro mbara igwe kwụsiri ike? Ndị ọkà mmụta sayensị anọwo na-agbalị ịza ajụjụ a ruo ọtụtụ ọgbọ. Nsonaazụ mbụ ha nwetara Peter Simon si Laplace i Joseph Louis LagrangeN'ezie, ọ pụtara azịza ziri ezi.

Na njedebe nke narị afọ nke XNUMX, idozi nsogbu nke nkwụsi ike nke usoro mbara igwe bụ otu n'ime ihe ịma aka sayensị kachasị. eze Sweden, Oscar II, ọbụna o wepụtara ụgwọ ọrụ pụrụ iche maka onye dozie nsogbu a. Onye France na-ahụ maka mgbakọ na mwepụ nwetara ya na 1887 Henri Poincare. Otú ọ dị, ihe àmà ya na-egosi na ụzọ nhụsianya nwere ike ọ gaghị eduga ná mkpebi ziri ezi adịghị ewere ya dị ka nke ikpeazụ.

O kere ntọala nke usoro mgbakọ na mwepụ nke nkwụsi ike ngagharị. Alexander M. Lapunovonye na-eche otú ngwa ngwa anya dị n'etiti ụzọ abụọ dị nso na usoro ọgba aghara na-abawanye ka oge na-aga. Mgbe na nkera nke abụọ nke narị afọ nke iri abụọ. Edward Lorenz, ọkà mmụta meteorologist na Massachusetts Institute of Technology, wuru usoro dị mfe nke mgbanwe ihu igwe nke dabere na naanị ihe iri na abụọ; ọ bụghị ihe jikọrọ ya na mmegharị nke ahụ na usoro mbara igwe. N'ime ọrụ 1963 ya, Edward Lorenz gosipụtara na obere mgbanwe na data ntinye na-akpata omume usoro dị iche iche. Ngwongwo a, nke mechara mara dị ka “mmetụta nru ububa,” tụgharịrị bụrụ ụdị nke ọtụtụ sistemu na-arụ ọrụ ike nke e ji egosipụta ihe ngosi dị iche iche na physics, kemistri ma ọ bụ bayoloji.

Isi iyi nke ọgba aghara na sistemu siri ike bụ ike nke otu usoro na-eme n'ahụ ndị na-esote. Ka ozu ndị dị na sistemụ ahụ, ka ọgba aghara ahụ ka ukwuu. Na usoro mbara igwe, n'ihi nnukwu ọnụ ọgụgụ nke ihe niile dị iche iche ma e jiri ya tụnyere Sun, mmekọrịta nke ihe ndị a na kpakpando na-achịkwa, ya mere ogo ọgba aghara na-egosipụta na nkọwa nke Lyapunov ekwesịghị ịbụ nnukwu. Ma kwa, dị ka mgbako Lorentz si kwuo, echiche nke ọdịdị chaotic nke Sistemụ anyanwụ ekwesịghị iju anyị anya. Ọ ga-abụ ihe ijuanya ma ọ bụrụ na usoro nwere ọnụ ọgụgụ dị ukwuu nke nnwere onwe dị otú ahụ na-emekarị.

Afọ iri gara aga Jacques Lascar site na Paris Observatory, o mere ihe karịrị otu puku simulations kọmputa nke mmegharị mbara ala. Na nke ọ bụla n'ime ha, ọnọdụ mbụ dị iche iche. Nlereanya na-egosi na ọ dịghị ihe dị njọ ga-eme anyị n'ime afọ 40 na-esote, ma mgbe e mesịrị na 1-2% nke ikpe ọ nwere ike. nkwụsịtụ zuru oke nke usoro mbara igwe. Anyị nwekwara ndị a 40 nde afọ na anyị mkpofu naanị na ọnọdụ na ụfọdụ na-atụghị anya ọbịa, ihe ma ọ bụ ọhụrụ mmewere adịghị apụta na-adịghị ewere n'ime akaụntụ n'oge.

Ihe mgbako na-egosi, dịka ọmụmaatụ, n'ime ijeri afọ 5, orbit nke Mercury (ụwa mbụ sitere na anyanwụ) ga-agbanwe, tumadi n'ihi mmetụta nke Jupita. Nke a nwere ike iduga nkukota nke Ụwa na Mars ma ọ bụ Mercury kpọmkwem. Mgbe anyị banyere otu n'ime data set, nke ọ bụla nwere 1,3 ijeri afọ. Mercury nwere ike ịdaba na anyanwụ. Ihe ngosi ọzọ chọpụtara na na 820 nde afọ A ga-achụpụ Mars na Sistemu, na na 40 nde afọ ọ ga-abịa njikọ nke Mercury na Venus.

A ọmụmụ nke ike nke anyị System site Lascar na ndị otu ya mere atụmatụ na oge Lapunov (ya bụ, oge nke usoro nke a nyere usoro nwere ike buru amụma n'ụzọ ziri ezi) maka dum System na 5 nde afọ.

Ọ na-apụta na njehie nke naanị 1 km n'ịchọpụta ọnọdụ mbụ nke mbara ala nwere ike ịbawanye ruo 1 astronomical unit na 95 nde afọ. Ọbụlagodi na anyị maara data mbụ nke Sistemu nwere oke oke mana ọ bụ nke zuru oke, anyị agaghị enwe ike ịkọ omume ya maka oge ọ bụla. Iji kpughee ọdịnihu nke Sistemu, nke bụ ọgba aghara, anyị kwesịrị ịmara data isi mmalite na nkenke na-enweghị njedebe, nke na-agaghị ekwe omume.

E wezụga nke ahụ, anyị amaghị n'ezie ngụkọta ike nke usoro anyanwụ. Ma ọ bụrụgodi na anyị eburu n'uche mmetụta niile, gụnyere nha nha anya na nke ziri ezi, anyị agaghị agbanwe ọdịdị chaotic nke Sistemụ Anyanwụ na enweghị ike ịkọ omume na ọnọdụ ya n'oge ọ bụla.

Ihe ọ bụla nwere ike ime

Ya mere, usoro mbara igwe bụ naanị ọgba aghara, nke ahụ bụ ihe niile. Okwu a pụtara na anyị enweghị ike ịkọ amụma ụwa gabiga, sị, otu narị nde afọ. N'aka nke ọzọ, na Solar System doro anya na-anọgide na-eguzosi ike n'oge dị ka a Ọdịdị, ebe ọ bụ na obere deviations nke parameters na-akọwa ụzọ nke mbara ala na-eduga dị iche iche orbits, ma yiri Njirimara. Ya mere, o yighị ka ọ ga-ada n'ime ijeri afọ na-esote.

N'ezie, enwere ike ịnwe ihe ọhụrụ ndị a kpọtụrụ aha na-adịghị echebara echiche na ngụkọ ndị dị n'elu. Dị ka ihe atụ, usoro ahụ na-ewe nde afọ 250 iji gbaa gburugburu etiti ụyọkọ kpakpando Milky Way. Nkwagharị a nwere nsonaazụ. Mpaghara oghere na-agbanwe agbanwe na-akpaghasị nguzozi siri ike n'etiti Sun na ihe ndị ọzọ. Nke a, n'ezie, enweghị ike ịkọ amụma, mana ọ na-eme na enweghị ahaghị nhata dị otú ahụ na-eduga n'ịbawanye mmetụta. ọrụ comet. Ihe ndị a na-efega n'anwụ karịa ka ọ na-adị. Nke a na-abawanye ohere nke nkukota ha na Ụwa.

Kpakpando mgbe afọ 4 gachara Ogbohu 710 ga-abụ afọ ọkụ 1,1 site na anyanwụ, nwere ike imebi orbits nke ihe ndị dị na ya Oblok Oort na mmụba na ohere nke comet na-ejikọta otu n'ime mbara ala dị n'ime nke usoro anyanwụ.

Ndị ọkà mmụta sayensị na-adabere na data akụkọ ihe mere eme na, na-enweta nkwubi okwu ọnụ ọgụgụ sitere na ha, buru amụma na eleghị anya n'ime ọkara nde afọ meteor ga-ada n'ụwa 1 km na dayameta, na-ebute oke ọdachi. N'aka nke ya, n'ime 100 nde afọ na-esote, a na-atụ anya mmetụta meteorite nke nha nha nke kpatara mbibi Cretaceous 65 nde afọ gara aga.

Ruo nde afọ 500-600 ị ga-echere ogologo oge o kwere mee (ọzọ, dabere na data na ọnụ ọgụgụ dịnụ) gbaa ma ọ bụ supernova hyperenergy mgbawa. N'ebe dị anya a, ụzarị ahụ nwere ike imetụta oyi akwa ozone nke ụwa wee mee ka ikpochapụ oke dịka mkpochapụ Ordovician - ma ọ bụrụ na nkwupụta ahụ ziri ezi. Otú ọ dị, radieshon na-ekupụta ga-eduzirịrị kpọmkwem na Ụwa ka e wee nwee ike imebi ihe ọ bụla ebe a.

Ya mere, ka anyị na-aṅụrị ọṅụ na ugboro ugboro na nta nkwụsi ike nke ụwa anyị na-ahụ na nke anyị bi. Mgbakọ na mgbakọ na mwepụ, ọnụ ọgụgụ na ihe puru omume na-eme ka ọ na-arụ ọrụ n'ime ogologo oge. Ọ dabara nke ọma, ogologo njem a karịrị anyị ike.